Prawo inwestycyjne w budowie dróg

W świecie budownictwa i architektury autorskie prawa majątkowe mają ogromne znaczenie, choć często są niedoceniane lub błędnie interpretowane. Każdy projekt budowlany, koncepcja architektoniczna, rysunek techniczny, wizualizacja czy dokumentacja projektowa stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego, o ile wykazuje cechy twórczości i indywidualności. Oznacza to, że twórca – najczęściej architekt lub zespół projektowy – ma wyłączne prawo do decydowania o sposobie korzystania z projektu. Inwestor, który zamawia projekt, nie staje się automatycznie właścicielem praw autorskich. Aby mógł z projektu korzystać zgodnie z prawem, konieczne jest zawarcie odpowiedniej umowy – o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub licencyjnej.

Czym są autorskie prawa majątkowe?

Autorskie prawa majątkowe dają twórcy wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Oznacza to, że tylko autor może decydować o tym, kto i w jaki sposób użyje jego dzieła w tym opublikuje je, zmodyfikuje lub rozpowszechni.
W polskim prawie reguluje je ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r.

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych

Umowa o przeniesienie autorskich praw oznacza, że twórca trwale przekazuje swoje prawa majątkowe innej osobie najczęściej generalnemu wykonawcy lub zamawiającemu. Od momentu określonego w umowie jako moment przeniesienia tych praw (np. z chwilą wystawienia PŚP, dacie wykonania projektu, odebrania dzieła) nabywca staje się nowym właścicielem praw i może korzystać z utworu tak, w granicach określonych w umowie.

Co istotne:

Po przeniesieniu praw twórca traci możliwość korzystania z utworu bez zgody nowego właściciela.
Umowa musi być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności (art 53 ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne).
Przeniesienie praw dotyczy konkretnych pól eksploatacji, czyli sposobów korzystania z utworu które w sposób precyzyjny powinny być określone w umowie (art. 50 ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne).

W praktyce budowlanej oznacza to, że projektant oddaje inwestorowi prawa do projektu architektoniczno-budowlanego, a ten staje się jego właścicielem w rozumieniu prawa autorskiego. Od tego momentu może on dowolnie korzystać z projektu, w tym dokonywać jego adaptacji, rozbudowy czy modyfikacji, a nawet przekazywać go innym podmiotom, o ile nie ogranicza tego treść umowy. Przedmiot umowy powinien obejmować dokładne wskazanie pól eksploatacji – na przykład wykonanie obiektu według projektu, publikację wizualizacji, wykorzystanie koncepcji w materiałach promocyjnych czy przekazanie projektu organom administracji. Brak precyzyjnego określenia pól eksploatacji może prowadzić do sporów i roszczeń ze strony twórcy (projektanta).

Umowa licencyjna

Licencja to zezwolenie na korzystanie z utworu, ale bez przeniesienia jego własności. Twórca (licencjodawca) pozostaje właścicielem praw, natomiast druga strona (licencjobiorca) może z utworu korzystać w określony sposób. Twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.

Licencja może być:

wyłączna – tylko jeden licencjobiorca ma prawo korzystać z utworu w określony sposób,
niewyłączna – z utworu może korzystać wielu odbiorców jednocześnie.

Co istotne:

Tylko umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Licencje udziela się na czas określony lub nieokreślony, a po jej wygaśnięciu prawa wracają do twórcy.
Twórca może udzielić wielu licencji równocześnie.

Podsumowanie

W kontekście projektów budowlanych wybór między przeniesieniem praw a licencją ma realne konsekwencje. Jeśli inwestor planuje dalsze wykorzystanie projektu, np. realizację osiedla z powtarzalną zabudową lub adaptację koncepcji w przyszłych inwestycjach, korzystniejsze będzie przeniesienie praw autorskich. Pozwoli to uniknąć problemów przy modyfikacjach czy wielokrotnym wykorzystaniu tej samej dokumentacji. Z drugiej strony, dla projektanta formą bardziej opłacalną może być licencja, która pozwala zachować autorskie prawa majątkowe i czerpać korzyści z dalszego udzielania zezwoleń na korzystanie z projektu w innych inwestycjach.

Warto pamiętać, że nawet w przypadku przeniesienia autorskich praw majątkowych architekt zachowuje autorskie prawa osobiste, które są niezbywalne. Oznacza to, że inwestor nie może przypisywać sobie autorstwa projektu ani wprowadzać w nim zmian, które mogłyby naruszać jego integralność lub reputację autora. Dlatego w praktyce często spotyka się zapisy, które precyzują zasady ingerencji w projekt – na przykład, że zmiany konstrukcyjne lub materiałowe wymagają akceptacji autora.

W praktyce w każdej umowie należy precyzyjnie określić pola eksploatacji, wynagrodzenie, zasady ewentualnych modyfikacji utworu.

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych a umowa licencyjna